Cafe De Viersprong in Gytsjerk, aan het kruispunt der wegen
De van oorsprong uit Tytsjerk afkomstige Bonne Veninga (1831-1903) kocht al op dertig jarige leeftijd aan de Straatweg de herberg-winkel (nu: Rinia van Nautaweg 43) van Jitske Louwerman, herbergiersche en dochter van Mr L.G.Louwerman uit Oentsjerk. Jitske was daar uitbaatster van een tweekamer kroeg met een vergunning voor sterke drank in het klein.1)
Bonne Veninga stond in die jaren vooral te boek als een koopman met veel bezittingen in het dorp Gytsjerk.
Dat Gytsjerk had in 1870 volgens gemeentelijke gegevens 530 inwoners, waarvan – bij benadering - 300 onder de twaalf jaar en 230 ouder dan twaalf jaar.
Het was een redelijk welvarend dorp met veel landbouwers en arbeiders. Verder woonden er nogal wat werkboden/dienstboden en vermeldenswaard is ook nog: een kantonrechter, een schoenmaker, twee gouvernantes, een tolgaarder, een veerschipper,een voerman, een veenbaas, een herbergiersche , een onderwijzer voor de jeugd en nog enkele mensen met een ander beroep. Er waren nauwelijks werkelozen en niet veel aanvragen voor onderstand (=bijstand)
Uit gritenijgegevens blijkt dat in 1809 de kerk van Gytsjerk een van de rijksten was uit de gemeente, nl: 268 pondemaat land met meerdere huizen en boerderijen/boerenplaatsen. ( Een eeuw later blijkt de kerk niet veel armer te zijn geworden)
Onder de dorpsbevolking werd de nood vooral hoog toen de beruchte aardappelziekte in 1845 uitbrak. Betere tijden braken aan na 1854.
Bonne Veninga was een bekende verschijning in Gytsjerk en veel dorpsbewoners kenden hem als een harde werker en een alleskunner. Als een soort marskramer reisde hij met ‘it pak’ (= langs de deur venten met manufacturen), was soms rietsnijder en ook nog een beetje boer.
En omdat hij zijn financiën goed op orde had – it wie gjin jildfergrimer - verdiende hij meer dan nodig was voor zijn levensonderhoud.
Bovendien had zijn vrouw – Janke de Vries – nog wel wat geld, zij woonde voor haar trouwen bij haar ouders op de Leistra’s boerderij.
Om boelgoeden en verkopingen te organiseren, moest de winkel-herberg aan de Straatweg echter grondig verbouwd worden. Na die verbouw duurde het desondanks nog enkele jaren voordat de eerste verkoping in de krant werd aangekondigd:
P u b l i e k e v e r k o o p i n g
De Notaris TROMP te Bergum zal op Donderdag 12 April 1866,
’s namiddags 4 uur, in de herberg van Bonne Veninga te Giekerk,
finaal verkoopen:
1 2-75-10 el WEILAND, onder Giekerk, aan den Kanterlandsdijk en
de Murk bij de brug; staande op f 2272.
2 40 r. 40 el BOUWLAND , aldaar, nabij den Oosterdijk; staande op f 333.
In eigendom behoorende aan de Wed. en Erven van Sijtze E.de Vries
Met de opkomst van nieuwe kunstwegen veranderde er nogal wat. De tamelijk goed begaanbare reden en zandwegen in de Trynwâlden, met zand als rijvlak en hier en daar met wat grint en puin verstevigd, werden omgetoverd tot kunstwegen. De kunstweg van Ryptsjerk naar Gytsjerk was in 1865 klaar en die van Lekkum naar Gytsjerk in 1868.
Toen een en ander gerealiseerd was en Bonne Veninga de rijtuigen en de koetsen door paarden voortgetrokken langs zijn herberg zag en hoorde voorbij komen, was dat voor zijn ambitie reden genoeg om tot initiatief over te gaan. Met actie ging hij op zoek naar een geschikte locatie voor het bouwen van een nieuwe en grotere herberg met … een doorreed. 2)
In 1869 was het zover, hij kocht van landbouwer Jitze Dirks van der Heide een stuk weiland waar de Kanterlandse Weg en de Straatweg (nu Rinia van Nautaweg ) elkaar in het dorp kruisten. Een niet lukraak gekozen plek . Bonne Veninga moet er goed over nagedacht hebben.
Niet lang daarna verscheen er een advertentie in De Leeuwarder Courant om een aanbesteding bekend te maken voor het bouwen van een nieuwe herberg met stalling en doorreed te Gytsjerk.
Colofon
Dirk Laverman Gytsjerk
Schelte de Beer, Hadewych van der Kooi, Rikke de Jong, Jan Faber, Durk Hogerhuis, Melle Dijkstra, archief Leeuwarder Courant, en Google.
Tekeningen: Lammert Agema
